فنر قلب چیست؟ فنر قلب، یک استوانه فلزی بسیار ظریف و تور مانند است. این وسیله کوچک با باز نگه داشتن نواحی تنگ یا مسدود شده در شریان ها، جان بیماران را نجات می دهد. فنر های قلب در فرایند های آنژیوپلاستی برنامه ریزی شده یا اورژانسی، جهت درمان حمله قلبی در شریان ها جایگذاری شده و تنگی ناشی از تجمع پلاک چربی را برطرف می کنند. در ادامه مطلب، فنر گذاشتن در قلب را توضیح خواهیم داد.
در صورتی که شریان تنها با استفاده از آنژیوپلاستی گشاد شود، امکان تنگی یا گرفتگی مجدد شریان وجود خواهد داشت. در حالی که خطر تنگی مجدد در حدود 30 درصد است، فنر زدن قلب این عدد را به 10 الی 15 درصد کاهش می دهد. در صورتی که فنر قلب یا استنت از نوع آغشته به دارو باشد، خطر به 2 تا 3 درصد کاهش خواهد یافت.
طول عمر فنر قلب چقدر است؟
فنر قلب به صورت دائمی در بدن باقی می ماند. احتمال بازگشت تنگی 2 تا 3 درصد است و معمولا در 6 تا 9 ماه اول بروز می دهد. تنگی در صورت بروز با فنر گذاشتن مجدد در قلب، درمان می شود. البته، امکان ابتلای دیگر شریان ها به تنگی وجود داشته که معمولا با جایگذاری استنت های بیشتر برطرف می شوند. مصرف دارو های تجویز شده و ایجاد تغییر در سبک زندگی می تواند خطر ابتلا به تنگی های متعدد را کاهش دهد. ترک سیگار، کاهش کلسترول و کنترل دیابت و فشار خون بالا از جمله این تغییرات به شمار می روند.
فنر زدن و بالون قلب چقدر طول میکشد؟
فنر قلبی قبل از قرار دادن بالون، در اطراف آن قرار می گیرد. هنگامی که بالون باد میشود، فنر قلبی، منبسط شده و زمانی که بالون خالی و خارج میشود، فنر قلبی در جای خود ثابت باقی میماند. بنابراین فنر در قلب میماند. این فرآیند بسته به شرایط بیمار و مهارت پزشک، معمولاً بین 30 دقیقه تا 2 ساعت طول می کشد.
فنر گذاشتن در قلب چگونه است؟
یک لوله تو خالی و بلند (کاتتر) به درون شریانی از مچ دست یا کشاله ران وارد شده و به کمک تصویر برداری اشعه ایکس تا به محل تنگی شریان هدایت می شود. یک سیم بسیار ظریف از طریق کاتتر وارد شده و تا به محل تنگی می رسد. فنر قرار داده شده در قلب به صورت جمع شده بر روی بالون قرار گرفته و بالون از طریق سیم هدایتی به محل تنگی می رسد.
پس از این که پزشک متخصص از قرار گیری بالون در محل مناسب اطمینان یافت، آن را باد کرده و شریان گشاد می شود. سپس، بالون تورم خود را از دست داده اما فنر پس از بزرگ شدن و اتصال به دیواره شریان، به حالت قبل باز نمی گردد. در این مرحله، بالون و سیم از بدن بیمار خارج شده و استنت در جای خود باقی می ماند. این فرایند معمولا 30 تا 60 دقیقه به طول می انجامد.
فنر زدن قلب می تواند حمله قلبی و آنژین را درمان کند. امروزه، این وسایل کوچک در تمامی فرایند های آنژیوپلاستی به کار می روند. البته، در صورتی که بیمار نسبت به مواد به کار رفته در فنر قلبی حساسیت داشته یا عروق خونی بسیار کوچک یا بزرگ باشند، از فنر قلب صرف نظر می شود.
احتمال بروز واکنش حساسیتی به مواد تشکیل دهنده استنت بسیار نادر است. این استنت ها همچنین در عروق خونی پاها، گردن (تنگی شریان کاروتید) و کلیه ها نیز قرار داده می شوند. در ادامه مطلب نحوه فنر زدن قلب را توضیح خواهیم داد.
اندازه فنر قلب چقدر است؟
رایج ترین فنرهای قلبی نزدیک به 15 تا 20 میلی متر طول دارند. اما می توانند 8 تا 48 میلی متر طول و 2 تا 5 میلی متر قطر داشته باشند.
فنر قلب از چه چیزی ساخته شده است؟
استنت از فلز هایی همچون فولاد ضد زنگ، آلیاژ پلاتین و کروم یا آلیاژ کوبالت و کروم ساخته شده است. یک لایه پوششی به نام پلیمر بر روی فلز قرار گرفته و خود این لایه نیز در اغلب اوقات با لایه ای از دارو پوشانده می شود. داروی یاد شده از تشکیل بافت جای زخم در بین سوراخ های فنر در قلب و بروز تنگی مجدد جلوگیری می کند.
این موارد، استنت آغشته به دارو نام داشته و به دلیل داشتن نتایج بهتر در بلند مدت، در 95 درصد موارد استفاده می شوند.
درد بعد از گذاشتن فنر در قلب
استفاده از فنر قلب، به طور معمول بدون درد است. قبل از ورود کاتتر به بدن، یک داروی بی حسی موضعی به محل ورود تزریق می شود. سطح داخلی شریان حاوی پایانه های عصبی نبوده و بیمار دردی را احساس نخواهد کرد. برخی افراد در هنگام متورم شدن بالون، دردی خفیف را در ناحیه قفسه سینه تجربه می کنند. بیمار در طول این فرایند، دراز کش و هوشیار است. پزشک بنا به تشخیص خود می تواند یک داروی آرام بخش برای بیمار تجویز کند.
فنر گذاشتن در قلب از طریق کشاله ران است یا مچ دست؟
در اغلب اوقات به دلیل خطر کمتر خونریزی از محل ورود کاتتر، از شریان مچ دست برای این کار استفاده می شود. شریان کشاله ران دسترسی آسان تر و امکان ورود کاتتر های بزرگ تر را فراهم کرده و گزینه انتخابی برای انجام فرایند های پیچیده است.
آیا فنر قلب خطرناک است؟
وجود اندکی کبودی در محل ورود کاتتر رایج بوده و معمولا پس از گذشت چند هفته برطرف می شود. خونریزی پس از این فرایند نادر بوده اما با اعمال فشار به ناحیه زخم به آسانی درمان می شود. خطر خونریزی در مچ دست کمتر از کشاله ران است زیرا شریان دقیقا در زیر پوست قرار داشته و اعمال فشار بر روی آن خونریزی را به سرعت متوقف می کند.
خطر ابتلا به عوارض شدید کمتر از 1 در هر 100 مورد است. پارگی دیواره های شریان، در اثر متورم شدن بالون از جمله این موارد بوده که در صورت بروز به سرعت با استفاده از استنت های بیشتر مهار می شود. خود فرایند فنر گذاشتن در قلب، می تواند سبب تشکیل لخته خونی و در نتیجه ی آن حمله قلبی شود. با این حال، احتمال بروز این عارضه بسیار نادر بوده و از هر 500 نفر، 1 بیمار به آن دچار می شود.
دوره بهبودی بعد از فنر زدن قلب چگونه است؟
در فرایند هایی که از قبل برنامه ریزی می شوند، قلب بلافاصله پس از جراحی شروع به بهبودی می کند. در صورتی که از شریان مچ استفاده شده باشد، بیمار پس از فرایند بلافاصله می تواند بر پای های خود ایستاده و راه برود. در صورت به کار گیری شریان کشاله ران، جهت اطمینان از توقف خونریزی بیمار باید 4 تا 6 ساعت به صورت دراز کش باقی بماند.
با این که بیمار در روز پس از فرایند احساس مناسبی خواهد داشت اما باید به مدت چند روز از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کرده و چند هفته ای بر خود آسان گرفت. در صورتی که فنر قلبی با هدف درمان حمله قلبی جایگذاری شده باشد، بسته به شدت حمله قلبی بهبودی از آن اندکی طولانی تر خواهد بود. بیماران باید به مدت یک هفته پس از آنژیوپلاستی و استنت گذاری از رانندگی خودداری کنند. در صورتی که فرایند موفقیت آمیز نباشد این مدت به چهار هفته افزایش می یابد.
عوارض بعد از عمل فنر قلب
جایگذاری یک جسم خارجی در بدن و تماس آن با خون می تواند با اندکی خطر تشکیل لخته های خونی همراه باشد. این عارضه در 2 درصد موارد و ظرف یک سال اول پس از فرایند بروز داده اما مصرف دارو می تواند احتمال آن را کاهش دهد. پزشکان جهت جلوگیری هر چه بیشتر از تشکیل لخته خونی، علاوه بر آسپرین یک داروی ضد پلاکت دیگر نیز تجویز می کنند.
کلوپیدوگرل، پرازوگرل و تیکاگرلور از جمله این موارد هستند. پزشک معمولا مصرف آسپرین را به صورت مادام العمر و مصرف کلوپیدوگرل را به مدت 3 تا 12 ماه پس از فرایند تجویز خواهد کرد. لایه داخلی شریان در طول این مدت استنت را در بر گرفته و خطر تشکیل لخته های خونی بیشتر کاهش می یابد.
عکس فنر قلب
خطر بروز واکنش حساسیتی به فنر قرار گرفته در قلب، چقدر است؟
از آن جایی که فلز های به کار رفته در استنت ها به ندرت سبب بروز واکنش حساسیتی می شوند، بروز چنین واکنشی تاکنون تقریبا شنیده نشده است. جنس فنرهای قلبی، بافت زنده نبوده و توسط بدن رد نمی شوند.
آیا استنت های به کار رفته در بیمارستان های دولتی و مراکز خصوصی تفاوت دارند؟
خیر، استنت های به کار رفته در هر دو مرکز درمانی معمولا از نوع آغشته به دارو بوده و تفاوتی ندارند.
مراقبتهای بعد از فنر گذاشتن قلب
پس از انجام موفقیت‌آمیز عمل آنژیوپلاستی و قرار دادن فنر (استنت) در رگ‌های قلب، دوره نقاهت و مراقبتهای طولانی‌مدت برای اطمینان از عملکرد صحیح استنت و جلوگیری از عود بیماری بسیار مهم است. رعایت دقیق توصیه‌های پزشکی و ایجاد تغییرات دائمی در سبک زندگی، تعیین‌کننده اصلی موفقیت بلندمدت این درمان است.
۱. پیگیری پزشکی و مصرف منظم داروها: کلید موفقیت فنر قلب
مصرف داروی رقیق کننده خون (ضدپلاکت) حیاتی است: شاید مهم‌ترین و حساس‌ترین مراقبت بعد از فنر گذاشتن قلب، مصرف منظم و بدون وقفه داروهای رقیق‌کننده خون (مانند آسپرین و یک داروی ضدپلاکت دیگر مانند کلوپیدوگرل، تیکاگرلور یا پراسوگرل) باشد.
چرا این داروها ضروری هستند؟ هنگامی که فنر فلزی در رگ قرار می‌گیرد، بدن به طور طبیعی آن را یک جسم خارجی تلقی می‌کند و سعی می‌کند با تشکیل لخته خون، آن را پس بزند. لخته شدن خون درون فنر، منجر به انسداد مجدد رگ (Stent Thrombosis) و خطر بالای حمله قلبی ناگهانی و مرگ میشود. داروهای ضدپلاکت از تشکیل این لخته‌ها جلوگیری می‌کنند تا زمانی که لایه‌ای از سلول‌های طبیعی رگ (اندوتلیوم) روی فنر را بپوشاند و آن را تثبیت کند.
مدت زمان مصرف: پزشک معمولاً این داروها را به مدت حداقل ۶ تا ۱۲ ماه (بسته به نوع فنر و شرایط بیمار) و آسپرین را مادام‌العمر تجویز می‌کند. قطع خودسرانه این داروها حتی برای یک روز، خطرناک‌ترین اقدام برای بیمار است و تحت هیچ شرایطی نباید بدون مشورت با پزشک متخصص قلب انجام شود.
کنترل عوامل خطر زمینه‌ای: از آنجایی که بیماری قلبی اغلب ناشی از عوامل خطر مانند کلسترول بالا، فشار خون بالا و دیابت است، مراقبت‌ها شامل مصرف دقیق داروهای مربوط به این شرایط است:
داروهای کاهنده کلسترول (استاتین‌ها): برای جلوگیری از تشکیل پلاک‌های جدید چربی در سایر نقاط رگ و کاهش التهاب دیواره عروق.
داروهای فشار خون: برای نگه‌داشتن فشار خون در محدوده طبیعی و کاهش استرس روی دیواره رگ‌ها.
۲. مراقبت از محل ورود کاتتر: توجه به ناحیه عمل
فنرزدایی معمولاً از طریق شریان‌های کشاله ران (فمورال) یا مچ دست (رادیال) انجام میشود. مراقبت صحیح از این ناحیه در روزهای اول برای جلوگیری از خونریزی یا عفونت ضروری است.
خونریزی و کبودی: وجود کمی کبودی یا درد در محل عمل طبیعی است. اگر محل عمل متورم شود یا خونریزی شدید باشد، باید فوراً به پزشک اطلاع دهید.
استراحت اولیه: در ۲۴ ساعت اول پس از عمل، باید از فعالیت‌های سنگین و بلند کردن اجسام اجتناب شود تا محل سوراخ شدن شریان کاملاً بسته و ترمیم شود.
حمّام کردن: معمولاً تا ۲۴ ساعت پس از عمل، حمام کردن ممنوع است و پس از آن نیز ناحیه عمل باید به آرامی و با آب و صابون شسته شود.
۳. تغییرات سبک زندگی: درمان بلندمدت بیماری عروق کرونر
فنرزدایی یک درمان اورژانسی برای انسداد است، اما تغییر سبک زندگی درمان واقعی بیماری قلبی زمینه‌ای محسوب میشود.
ترک سیگار و الکل: سیگار کشیدن بزرگترین عامل خطر برای بسته شدن مجدد فنر و پیشرفت بیماری است. ترک آن باید فوری و مطلق باشد.
رژیم غذایی سالم: اتخاذ رژیم غذایی مدیترانه‌ای یا DASH (غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، روغن زیتون و ماهی) و کاهش شدید مصرف چربی‌های اشباع‌شده، نمک و قندهای افزوده‌شده.
فعالیت بدنی منظم: شروع تدریجی ورزش سبک (مانند پیاده‌روی) تحت نظر پزشک و در صورت امکان، تحت نظارت برنامه‌های توانبخشی قلب، برای تقویت قلب و بهبود جریان خون.
مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند فشار خون را بالا ببرد و التهاب را افزایش دهد. استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا توصیه میشود.
آیا فنر قلب جابجا میشود؟
یکی از شایع‌ترین نگرانی‌های افرادی که فنر قلب گذاشته‌اند یا در مورد این عمل تحقیق می‌کنند این است که آیا استنت قلب جابجا میشود؟ یا آیا فنر قلب می‌افتد؟ درک نحوه عملکرد فنر می‌تواند به رفع این نگرانی‌ها کمک کند.
۱. مکانیسم تثبیت فنر (استنت)
پاسخ کوتاه و صریح این است: خیر، فنر قلب پس از قرارگیری صحیح و تکمیل فرآیند ترمیم، به طور معمول جابجا نمی‌شود.
طراحی استنت و فشار شعاعی: فنرها از توری‌های فلزی ریز ساخته شده‌اند که هنگام قرارگیری در داخل رگ، توسط یک بالون متسع می‌شوند. این انبساط باعث میشود که فنر به دیواره رگ فشار بیاورد و به طور محکم در محل انسداد تثبیت شود. به این نیروی تثبیت، فشار شعاعی (Radial Force) گفته میشود که مانع از حرکت فنر در جهت جریان خون میشود.
تثبیت بیولوژیک (Biological Fixation): طی ۴ تا ۱۲ هفته پس از کاشت فنر، سلول‌های دیواره رگ (اندوتلیوم) شروع به رشد کرده و روی توری فلزی فنر را می‌پوشانند. این فرآیند باعث میشود که فنر به بخشی جدایی‌ناپذیر از دیواره رگ تبدیل شود. این تثبیت بیولوژیکی، دومین و مهم‌ترین عامل جلوگیری از جابجایی است.
فنرهای دارویی (Drug-Eluting Stents – DES): اکثریت قریب به اتفاق فنرهای امروزی از این نوع هستند. این فنرها حاوی دارویی هستند که به آرامی آزاد شده و از رشد بیش از حد بافت اسکار (که می‌تواند فنر را دوباره ببندد) جلوگیری می‌کنند و به فرآیند تثبیت بیولوژیکی کمک می‌کنند.
۲. دلایل نگرانی و ریسک‌های بسیار نادر
با وجود استحکام فنر، نگرانی‌ها از جابجایی فنر قلب هنگام ورزش یا سایر فعالیت‌ها، طبیعی است. لازم است بدانید که جابجایی تنها در شرایط بسیار نادر رخ می‌دهد.
جابجایی نادر در حین عمل: تنها زمانی که احتمال جابجایی (مهاجرت) فنر وجود دارد، در حین فرآیند کارگذاری و قبل از باد شدن کامل بالون است. اگر فنر به طور کامل متسع نشود یا در محل مناسبی قرار نگیرد، ممکن است حین خروج بالون، کمی جابجا شود. اما در صورت بروز این مشکل، پزشک متخصص با استفاده از ابزارهای خاص، موقعیت آن را اصلاح یا فنر دیگری جایگزین می‌کند.
فعالیت‌های روزمره و جابجایی: پس از تثبیت شدن فنر، فعالیت‌های عادی روزمره، ورزش، سرفه کردن، عطسه کردن، یا پرواز هوایی، هرگز باعث جابجایی آن نخواهند شد. ساختار فنر به گونه‌ای است که با انقباض و انبساط طبیعی رگ‌های قلب (که ده‌ها هزار بار در روز رخ می‌دهد) سازگار است.
خطر انسداد مجدد (Re-Stenosis): آنچه مردم ممکن است با جابجا شدن فنر اشتباه بگیرند، انسداد مجدد رگ در محل فنر است. این انسداد ممکن است به دلیل تشکیل لخته خون (در صورت قطع داروهای ضدپلاکت) یا رشد بیش از حد بافت اسکار در داخل فنر (نارسایی استنت) رخ دهد و هیچ ارتباطی به حرکت فیزیکی فنر ندارد.
۳. نکات ایمنی در مورد دستگاه‌های پزشکی
میدان‌های مغناطیسی (MRI): اکثر فنرهای کرونری جدید از آلیاژهایی ساخته شده‌اند که با ام‌آر‌آی (MRI) ایمن هستند. با این حال، همیشه باید پزشک یا تکنسین ام‌آر‌آی را از وجود فنر در قلب آگاه سازید.
فلزیاب‌های فرودگاه: فنرها به قدری کوچک هستند که معمولاً توسط فلزیاب‌های فرودگاه شناسایی نمی‌شوند و در صورت شناسایی نیز، جابجا نمی‌شوند و خطری برای بیمار ندارند.
در نتیجه، بیماران می‌توانند با خیال راحت زندگی عادی خود را ادامه دهند. کلید اصلی سلامت طولانی‌مدت، نه نگرانی در مورد جابجایی فنر، بلکه تعهد به مصرف داروها و اصلاح سبک زندگی برای جلوگیری از تشکیل پلاک‌های جدید در سایر رگ‌ها است.
