تنگی دریچه قلب یکی از بیماری‌های شایع قلبی است که با افزایش سن به ویژه در بزرگسالان، شیوع بیشتری پیدا می‌کند. در قلب انسان چهار دریچه اصلی وجود دارد که مسئول کنترل جریان خون در جهت صحیح هستند. این دریچه‌ها با باز و بسته شدن منظم، خون را از یک حفره به حفره دیگر یا از قلب به رگ‌های خونی اصلی پمپ می‌کنند. هنگامی که یک دریچه باریک یا سفت می‌شود، به آن تنگی دریچه قلب گفته می‌شود که می‌تواند عملکرد قلب را مختل کند. این مقاله به صورت جامع به بررسی این بیماری، علل، علائم و روش‌های درمانی آن می‌پردازد.
دریچه‌های قلب و عملکرد آنها
برای درک بهتر تنگی دریچه قلب، ابتدا باید با عملکرد دریچه‌های قلب آشنا شویم. قلب دارای چهار دریچه اصلی است:
- دریچه آئورت: بین بطن چپ و شریان آئورت قرار دارد.
- دریچه میترال: بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.
- دریچه پولمونر: بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد.
- دریچه سه‌لتی: بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد.
زمانی که یکی از این دریچه‌ها به درستی باز نشود، قلب باید با فشار بیشتری کار کند تا خون را از آن عبور دهد. این فشار اضافی در طول زمان به عضله قلب آسیب می‌رساند و می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود.
علل تنگی دریچه قلب در بزرگسالان
تنگی دریچه قلب در بزرگسالان معمولاً به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- بیماری‌های مادرزادی: برخی افراد با دریچه‌ای متولد می‌شوند که ساختار طبیعی ندارد. این حالت می‌تواند در طول زمان منجر به تنگی دریچه شود، به ویژه در دریچه آئورت که ممکن است به جای سه لت، دو لت داشته باشد.
- تب روماتیسمی: این بیماری که در اثر عفونت‌های استرپتوکوکی درمان‌نشده ایجاد می‌شود، می‌تواند به دریچه‌های قلب، به ویژه دریچه میترال، آسیب برساند و باعث سفت شدن و باریک شدن آنها شود.
- کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم): این شایع‌ترین علت تنگی دریچه آئورت در بزرگسالان است. با افزایش سن، رسوبات کلسیم در لت‌های دریچه جمع شده و باعث سخت شدن و کاهش انعطاف‌پذیری آنها می‌شوند. این فرآیند مشابه آترواسکلروز (تصلب شرایین) است.
- بیماری‌های دیگر: بیماری‌های زمینه‌ای مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و برخی اختلالات متابولیک نیز می‌توانند به تنگی دریچه قلب منجر شوند.
علائم تنگی دریچه قلب
بسیاری از افراد مبتلا به تنگی دریچه قلب ممکن است برای سال‌ها هیچ علامتی نداشته باشند. اما با پیشرفت بیماری، علائم ظاهر می‌شوند. علائم رایج شامل:
- تنگی نفس: به ویژه در هنگام فعالیت فیزیکی یا دراز کشیدن.
- درد قفسه سینه: احساس فشار یا درد در قفسه سینه.
- خستگی یا ضعف: احساس خستگی غیرمعمول، به ویژه هنگام فعالیت.
- سرگیجه یا غش کردن: به ویژه هنگام برخاستن یا ورزش.
- تپش قلب: احساس ضربان قلب نامنظم یا سریع.
- تورم در مچ پا یا شکم: ناشی از احتباس مایعات.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، باید فوراً به پزشک متخصص قلب مراجعه کنید.
تشخیص تنگی دریچه قلب
برای تشخیص تنگی دریچه قلب، پزشک از چند روش مختلف استفاده می‌کند تا به طور دقیق عملکرد دریچه‌ها و شدت بیماری را بررسی کند. این فرآیند معمولاً از یک معاینه ساده شروع شده و در صورت نیاز، به تست‌های تخصصی‌تر می‌رسد.
معاینه فیزیکی و علائم بالینی:
اولین قدم برای تشخیص، معاینه توسط پزشک است. پزشک با گوش دادن به صدای قلب با گوشی پزشکی، می‌تواند صداهای غیرعادی مانند سوفل قلب را تشخیص دهد. سوفل قلب صدای اضافی است که هنگام عبور خون از یک دریچه باریک یا معیوب ایجاد می‌شود. همچنین، پزشک به علائم شما مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، یا خستگی توجه می‌کند.
اکوکاردیوگرام (اکوی قلب):
اکوکاردیوگرام دقیق‌ترین و شایع‌ترین روش برای تشخیص تنگی دریچه قلب است. این تست یک سونوگرافی از قلب است که با استفاده از امواج صوتی، یک تصویر متحرک از قلب و دریچه‌های آن ایجاد می‌کند. با اکوکاردیوگرام، پزشک می‌تواند موارد زیر را بررسی کند:
- وضعیت دریچه‌ها: پزشک می‌تواند ببیند که دریچه‌ها چقدر باز و بسته می‌شوند.
- سرعت و جهت جریان خون: با استفاده از تکنولوژی داپلر، می‌توان سرعت و جهت جریان خون در قلب را اندازه‌گیری کرد تا شدت تنگی مشخص شود.
- اندازه و عملکرد قلب: می‌توان اندازه حفره‌های قلب و قدرت پمپاژ آن را بررسی کرد.
تست‌های تکمیلی:
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای ارزیابی کامل‌تر، تست‌های دیگری را نیز توصیه کند:
- الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG): این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند نشانه‌هایی از فشار بر روی قلب یا ضخیم شدن عضله قلب را نشان دهد.
- تست استرس (تست ورزش): این تست نشان می‌دهد که قلب شما در زمان فعالیت فیزیکی چگونه کار می‌کند و به پزشک کمک می‌کند تا شدت بیماری را ارزیابی کند.
- آنژیوگرافی قلبی: در این روش، یک لوله نازک (کاتتر) وارد رگ خونی شده و به سمت قلب هدایت می‌شود. با تزریق ماده حاجب، پزشک می‌تواند داخل رگ‌ها و دریچه‌ها را مشاهده کند. این تست معمولاً برای برنامه‌ریزی جراحی استفاده می‌شود.
با توجه به نتایج این معاینات و تست‌ها، پزشک می‌تواند به طور دقیق تنگی دریچه قلب را تشخیص دهد و بهترین برنامه درمانی را برای شما تنظیم کند.
درمان تنگی دریچه قلب
درمان تنگی دریچه قلب به شدت بیماری و سلامت کلی بیمار بستگی دارد.
۱. مدیریت و نظارت
در موارد خفیف، ممکن است نیازی به درمان نباشد و پزشک تنها با نظارت منظم، پیشرفت بیماری را کنترل کند.
۲. دارودرمانی
داروها نمی‌توانند دریچه را ترمیم کنند، اما می‌توانند به کنترل علائم و کاهش فشار روی قلب کمک کنند. داروهای رایج شامل:
- دیورتیک‌ها: برای کاهش احتباس مایعات و تورم.
- بتا بلاکرها: برای کاهش فشار خون و کند کردن ضربان قلب.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: برای پیشگیری از عفونت در برخی شرایط.
۳. جراحی یا تعویض دریچه
در موارد شدید تنگی دریچه قلب در بزرگسالان، درمان اصلی، جراحی یا تعویض دریچه است.
- جراحی باز قلب: جراح با باز کردن قفسه سینه، دریچه آسیب‌دیده را برداشته و با یک دریچه جدید جایگزین می‌کند.
- تعویض دریچه از طریق کاتتر (TAVR یا TAVI): این روش یک گزینه درمانی جدید و کم تهاجمی است که در آن، یک دریچه مصنوعی از طریق یک کاتتر وارد قلب شده و در محل دریچه آسیب‌دیده قرار می‌گیرد. این روش اغلب برای بیمارانی که نمی‌توانند جراحی باز را تحمل کنند، استفاده می‌شود.
جمع بندی: اهمیت تشخیص و درمان به موقع
تنگی دریچه قلب در بزرگسالان یک بیماری جدی است که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به نارسایی قلبی و سایر مشکلات شود. با این حال، با تشخیص به موقع و درمان مناسب، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. اگر علائم مشکوکی دارید، حتماً به پزشک متخصص قلب مراجعه کنید. آگاهی از علائم و اقدامات پیشگیرانه، کلید اصلی برای داشتن یک قلب سالم و زندگی طولانی است.
