دستگاه گردش خون از قلب، شریان ها، مویرگ ها و ورید ها تشکیل شده است. قلب با نیروی زیادی خون را از درون خود، به شریان ها پمپ می کند و سپس خون از این شریان ها وارد مویرگ ها (رگ های خونی کوچک درون بافت ها) می شود و در ادامه خون از طریق ورید ها به قلب باز می گردد. در حین حرکت خون در ورید ها به سمت قلب، سرعت آن کاهش می یابد. گاهی اوقات این کاهش در سرعت جریان خون، موجب تشکیل لخته می شود.
آمبولی ریه چیست؟
لخته شدن خون در ریه یا آمبولی ریه Pulmonary Embolism به شرایطی گفته می شود که در آن لخته ی خونی تشکیل شده توسط خون، به ناحیه ی دیگری از بدن حرکت می کند.
ایجاد لخته ی خون یک فرایند طبیعی برای جلوگیری از خونریزی است. بدن این لخته ها را ایجاد می کند و سپس آن را می شکند و از بین می برد. گاهی اوقات بدن تحت شرایط خاصی نمی تواند این لخته ها را از بین ببرد، که این امر می تواند موجب مشکلات سلامتی جدی شود.
علت آمبولی ریه چیست؟
خون در ریه نشانه چیست؟ ایجاد لخته درون یک ورید، می تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از جمله:
- کاهش سرعت جریان خون
- اختلالی در تشکیل لخته
- و یا آسیب دیواره ی رگ خونی
لخته ی خونی می تواند در شریان و ورید تشکیل شود. به لخته هایی که در ورید شکل می گیرد، لخته ی وریدی می گویند. ورید های موجود در پا یا سطحی اند (نزدیک سطح پوست) و یا عمقی (نزدیک استخوان و احاطه شده توسط عضلات).
لخته های وریدی عمدتا در ورید های عمقی پا ایجاد می شوند که به آن ترومبوز (لخته) ورید عمقی (DVT) می گویند. هنگامی که یک لخته در ورید های عمقی پا ایجاد شد، پتانسیل این را دارد که بخشی از آن شکسته و جدا شود و توسط خون به ناحیه ی دیگری از بدن، اغلب اوقات ریه، برود.
از جمله دیگر عوامل لخته خون در ریه، می توان این موارد را نام برد:
- آمبولی چربی (عمدتا مربوط به شکستن یک استخوان بزرگ)
- آمبولی مایع آمنیونی
- حباب های هوا
- و یا ترومبوز در ورید های عمقی قسمت فوقانی بدن
لخته هم چنین می تواند در انتهای کاتتر درون وریدی، درون بدن تشکیل شده، بشکند و به ریه ها انتقال یابد.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به آمبولی ریه هستند؟
عوامل خطرساز برای آمبولی ریه شامل این موارد می شود:
- شرایط ژنتیکی که خطر ایجاد لخته ی خونی را افزایش می دهند.
- سابقه ی خانوادگی در زمینه ی اخلالات انعقاد خون
- جراحی یا آسیب (خصوصا به پاها) یا جراحی ارتوپدی
- شرایطی که در آن حرکت محدود است، از جمله استراحت در بستر به مدت زیاد، سفر هوایی یا زمینی به مناطق دور دست و یا فلج بودن
- سابقه ی قبلی از ایجاد لخته
- سن زیاد
- سرطان و درمان سرطان
- شرایط خاص بالینی، از جمله نارسایی قلبی، بیماری مسدود کننده ی ریوی مزمن (COPD)، فشار خون بالا، سکته ی مغزی و بیماری التهابی روده
- دارو های خاص، از جمله قرص های ضد بارداری و درمان جایگزینی استروژن
- در حین و پس از حاملگی، برای مثال بعد از سزارین
- چاقی
- ورید های گشاد شده در پا (ورید های واریسی)
- سیگار کشیدن
علائم لخته شدن خون در ریه
موارد نامبرده در پایین، رایج ترین علایم آمبولی ریه (PE) می باشند. اگر چه این علایم می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد:
- تنگی تنفس ناگهانی (رایج ترین علامت)
- درد در قفسه سینه (که معمولا با تنفس بدتر می شود)
- احساس اضطراب
- احساس سرگیجه و ضعف و یا غش کردن
- ضربان غیرعادی قلب
- تپش قلب (افزایش ضربان قلب)
- سرفه و یا سرفه ی خونی
- عرق کردن
- فشار خون پایین
بیمار می تواند همچنین علایم ترومبوز ورید عمقی (DVT) را داشته باشد؛ از جمله:
- درد در پای دارای لخته (ممکن است فقط هنگام ایستادن یا راه رفتن رخ دهد)
- ورم در پا
- سوزش، حساسیت به لمس، قرمزی و یا گرمی در پا (ها)
- قرمزی و یا تغییر رنگ پوست
اگر فرد ارائه دهنده ی سلامت به وجود آمبولی ریه در فرد شک کند، پاهای فرد را برای احتمال وجود ترومبوز ورید عمقی (DVT) بررسی می کند. نوع و میزان علایم بیمار مبتلا به آمبولی ریه، به اندازه ی لخته و آمبولی، و این که بیمار مشکلات قلبی و یا ریوی دارد، بستگی خواهد داشت. علایم یک فرد مبتلا به آمبولی ریه، می تواند شبیه به دیگر بیماری ها و مشکلات بالینی باشد. بنابراین بیمار برای تشخیص بیماری باید با یک فرد ارائه دهنده ی خدمات سلامت، صحبت کند.
لخته شدن خون در ریه چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص آمبولی ریه، اغلب اوقات دشوار است؛ زیرا علایم آن شبیه بسیاری از بیماری های دیگر است. علاوه بر گرفتن تاریخچه پزشکی کامل بیمار و معاینه ی فیزیکی، تست های دیگری که برای تشخیص آمبولی ریه به کار می رود، شامل این موارد می شود:
اشعه ی X از قفسه ی سینه:
این روش تصویربرداری، برای ارزیابی قلب و ریه به کار می رود. اشعه ی ایکس از قفسه ی سینه، اطلاعاتی درباره ی اندازه، شکل، فاصله از دیگر اجزا و موقعیت آناتومیک قلب، ریه ها، نایژه ها (لوله های تنفسی بزرگ)، آئورت و مدیاستینوم (ناحیه ای در وسط قفسه ی سینه که ریه ها را از هم جدا می کند) نمایش می دهد.
اسکن تهویه ای پرفیوژنی (اسکن V/Q):
برای انجام این تست رادیولوژی هسته ای، از مقدار کمی از یک ماده ی رادیواکتیو، برای ارزیابی ریه ها استفاده می شود. اسکن تهویه ای، میزان تهویه را اندازه گیری می کند که همان ورود و خروج هوا از نایژه ها و نایژک ها می باشد. اسکن پرفیوژنی میزان جریان خون در شش ها را می سنجد.
آنژیوگرافی عروق ریه:
این روش تصویربرداری با اشعه ی X، از رگ های خونی برای ارزیابی بیماری های مختلفی به کار می رود؛ از جمله آنوریسم (برجستگی و برآمدگی رگ خونی)، تنگی رگ خونی یا انسداد آن. ماده ی رنگی dye (در نقش کنتراست)، از طریق یک لوله ی انعطاف پذیر نازک به درون شریان تزریق می شود. این ماده ی رنگی، باعث نشان دادن این رگ های خونی، در تصویر اشعه ی X می شود.
سی تی اسکن یا سی تی آنژیو ریه:
این روش تصویربرداری از اشعه ی X و رایانه، برای ساخت تصاویر با جزئیات بالا از بدن بهره می برد. یک CT اسکن جزئیات استخوان ها، عضلات، چربی و اندام های درونی را نشان می دهد. CT اسکن به همراه یک کنتراست، تصاویر رگ های خونی ریه ها را بهبود می بخشد. کنتراست به داخل ورید تزریق می شود. یک ماده ی شبیه ماده ی رنگی dye است که به درون ورید تزریق می شود و موجب می شود که اندام درونی یا بافت مورد مطالعه، درون اسکن واضح تر نمایش داده شوند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI):
این روش تصویربرداری از ترکیب یک میدان مغناطیسی، فرکانس های رادیویی و یک رایانه برای ایجاد تصاویر با جزئیات از اندام ها و ساختار های درون بدن بهره می برد.
سونوگرافی:
این نوع از اموج فراصوت رگی، برای ارزیابی جریان خون و ساختار رگ های خونی در پاها انجام می شود. اغلب اوقات لخته های خونی از رگ های پا کنده می شوند و به ریه ها می روند. فراصوت (US) از امواج صوتی با فرکانس بالا و یک رایانه، برای ایجاد تصویر از رگ های خونی، بافت ها و اندام های درونی استفاده می کند.
تست های آزمایشگاهی:
آزمایشات خونی برای بررسی وضعیت ایجاد لخته ی خونی به کار می روند؛ از جمله یک آزماش که “میزان دیمر D” یا (D-dimer) نام دارد. از دیگر آزمایش هایی که روی خون انجام می شود، می توان تست اختلالات ژنتیکی را نام برد که می توانند منجربه اختلال در ایجاد لخته ی خونی شوند. هم چنین ممکن است میزان گازهای خون برای ارزیابی سطح اکسیژن خون، بررسی شود.
الکتروکاردیوگرام (EKG):
این تست یکی از ساده ترین و سریع ترین روش هایی است که وضعیت قلب را ارزیابی می کند. الکترود ها (قطعات کوچک و چسبناک) بر روی نقاط خاصی از قفسه ی سینه، بازوها و پاها قرار داده می شوند. این الکترود ها توسط سیم های اتصال (lead) به دستگاه الکتروکاردیوگرام متصل می شوند. در این تست، فعالیت الکتریکی قلب اندازه گیری، تفسیر و سپس چاپ می شود.
درمان آمبولی ریه
راه های درمانی آمبولی ریه (PE) شامل این موارد می شوند:
- داروهای ضد انعقاد خون: که رقیق کننده ی خون نیز نامیده می شوند؛ این داروها قابلیت ایجاد لخته در خون را کاهش می دهند. این امر موجب جلوگیری از بزرگ تر شدن لخته و عدم ایجاد لخته های جدید می شود. برای مثال وارفارین و هپارین جزو این داروها می باشند.
- درمان با تجزیه ی فیبرین: که منهدم کننده ی لخته نیز نامیده می شوند؛ این داروها بصورت تزریق درون وریدی (IV) به بیمار داده می شوند تا لخته را از بین ببرند. این داروها فقط در شرایط تهدید کننده ی حیات استفاده می شوند.
- فیلتر IVC: در این روش یک وسیله ی فلزی کوچک، درون فیلتر IVC (رگ خونی بزرگ که خون را از بدن به قلب باز می گرداند) گذاشته می شود تا مانع انتقال لخته به شش ها شود. این فیلتر ها عموما هنگامی استفاده می شوند که بیمار نمی تواند درمان با داروهای ضد انعقاد را دریافت کند (به دلایل مختلف بالینی) یا اینکه لخته ها حتی با وجود داروهای ضد انعقاد، بیش تر گسترش می یابند یا هنگامی که بیمار با استفاده از داروهای ضد انعقاد، مشکلات خونریزی پیدا می کند.
- برداشتن آمبولی ریه: که به ندرت استفاده می شود؛ در این روش از جراحی، برای خارج کردن آمبولی ریه استفاده می شود. این روش عموما فقط در شرایط وخیم استفاده می شود، که آمبولی ریه ی بیمار، بسیار بزرگ است و بیمار به دلیل مشکلات بالینی دیگر نمی تواند از داروهای ضد انعقاد و یا درمان با تجزیه ی لخته استفاده کند یا اینکه به این روش های درمانی به خوبی پاسخ نمی دهد و یا اینکه شرایط بیمار ناپایدار و بی ثبات است.
- خارج کردن زیرپوستی لخته: در این روش یک لوله ی دراز، نازک و شفاف (کاتتر) وارد رگ خونی می شود و سپس با کمک اشعه ی X، به مکان آمبولی هدایت می شود. هنگامی که کاتتر به محل مورد نظر رسید، آمبولی را از بین برده و بیرون می کشد یا به کمک روش درمانی تجزیه ی لخته، آن را منحل و از بین می برد.
- دارو: داروهای ضد انعقادی و آسپیرین، اغلب اوقات برای پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT) داده می شوند. اغلب مردم پس از این که از بیمارستان ترخیص می شوند، هنوز در خطر توسعه ی مجدد ترومبوز ورید عمقی (DVT) هستند. مهم است که درمان برای پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT) تا زمانی که خطر رفع نشده است، ادامه یابد که این زمان معمولا 3 تا 6 ماه می باشد.
عوارض آمبولی ریه شامل چه مواردی می شود؟
گاهی سوال پرسیده می شود که آیا لخته خون در ریه خطرناک است؟ باید گفت که آمبولی ریه می تواند موجب کاهش جریان خون شود، که خود منجر به آسیب به بافت ریه خواهد شد. این امر هم چنین می تواند باعث کاهش سطح اکسیژن خون شود که در نتیجه ی آن، دیگر اندام های درونی بدن نیز آسیب می بینند. آمبولی ریه، خصوصا آمبولی های بزرگ یا لخته های زیاد، سریعا می تواند منجر به مشکلات جدی تهدید کننده ی حیات و یا حتی مرگ شود.
درمان آمبولی ریه اغلب شامل داروهای ضد انعقاد یا رقیق کننده های خون می شود. این داروها، در صورتی که بیش از اندازه خون بیمار را رقیق کنند، می توانند بیمار را در خطر خونریزی بیش از حد قرار دهند.
دیگر علایم خونریزی که باید مراقب آن ها بود، شامل موارد زیر می شود:
نشانه هایی از خونریزی در دستگاه گوارشی:
- استفراغ به رنگ قرمز روشن یا استفراغی که شبیه دانه های قهوه است.
- خون به رنگ قرمز روشن در مدفوع یا مدفوع سیاه قیرگون
- درد شکمی
نشانه هایی از خونریزی در مغز:
- سردرد شدید
- تغییرات ناگهانی بینایی
- از دست دادن ناگهانی توان حرکت یا احساس در پاها یا دست ها
- از دست دادن حافظه یا احساس گیجی
آیا می توان از آمبولی ریه پیشگیری کرد؟
به دلیل اینکه آمبولی ریه (PE)، اغلب توسط لخته های خونی که در پاها شکل گرفته اند، ایجاد می شود و تشخیص ترومبوز ورید عمقی (DVT) قبل از ایجاد مشکل در بیمار دشوار است، پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT)، کلید پیشگیری از آمبولی ریه می باشد. سبک زندگی سالم، یک راه حل اساسی برای پیشگیری از آمبولی ریه است که شامل چنین مواردی می شود:
- ورزش منظم و با قاعده
- حفظ وزن در محدوده ی سالم
- رژیم غذایی متعادل
- استفاده از داروها مطابق با دستور پزشک
- سیگار نکشیدن
اقدامات غیر تهاجمی:
راه هایی برای پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT) بدون دارو که شامل این موارد می باشد:
- جوراب فشار (جوراب های انعطاف پذیر که باعث وارد کردن فشار به وریدها می شود و از حرکت خون رو به عقب جلوگیری می کند)
- دستگاه های فشاری گازی (روی پاها قرار می گیرد و به یک دستگاه متصل است که فشار متناوبی را به پاها وارد می کند که باعث حرکت خون می شود)
- ایستادن و حرکت کردن در سریع ترین زمان ممکن پس از بهبودی از جراحی یا بیماری. حرکت کردن بوسیله ی تحریک گردش خون، مانع ایجاد لخته می شود.
نکات کلیدی در مورد آمبولی ریه
- آمبولی ریه (PE) یک لخته ی خونی است که در جایی از بدن به جز ریه تشکیل می شود (اغلب در پاها و…) و سپس به شریان های ریوی منتقل شده و ناگهان باعث مسدود شدن این شریان می شود.
- لخته های خونی غیرعادی می توانند به دلیل جریان آهسته ی خون در وریدها، اختلالی در فاکتورهای انعقادی و یا آسیب به دیواره ی رگ های خونی ایجاد شوند.
- طیف گسترده ای از بیماری ها و عوامل خطرزا به آمبولی ریه ربط داده شده اند.
- تنگی تنفس ناگهانی، رایج ترین علامت آمبولی ریه است.
- یک جنبه ی مهم از درمان آمبولی ریه، پیشگیری از ایجاد لخته های بیشتر می باشد. داروها، فیلترهایی که مانع رسیدن لخته به ریه ها می شوند و جراحی، مواردی هستند که برای درمان آمبولی ریه استفاده می شود.
- آمبولی ریه، خصوصا آمبولی های بزرگ یا لخته های زیاد، می تواند به سرعت باعث ایجاد شرایط تحدید کننده ی حیات و مرگ شود.