آترواسکلروز یا تصلب شرایین زمانی رخ می دهد که به مرور زمان داخل شریان ها پلاک رسوب کند. این پلاک از چربی، کلسترول و مواد دیگر تشکیل شده است و می تواند جریان خون را محدود نماید. ممکن است تا زمانی که دچار عوارضی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی نشوید، علائمی از آترواسکلروز را تجربه نکنید.
آترواسکلروز چیست؟
آترواسکلروزیس وضعیتی است که در اثر تجمع پلاک در جدار داخلی شریان ها (عروقی که خون اکسیژن دار را به اندام ها و بافت های سراسر بدن می رسانند) ایجاد می شود. پلاک (آتروما) ماده ای چسبنده است که از چربی، کلسترول، کلسیم و … ساخته می شود.
با تجمع پلاک، شریان ها ضخیم تر و سخت تر می شوند. این فرایند «تصلب شرایین» معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت بوده و ممکن است برای مدتی طولانی هیچ نشانه ای از خود بروز ندهد. اما در نهایت با بزرگ شدن پلاک، دهانه (لومن) شریان تنگ می شود و فضای کمتری برای جریان خون باقی می ماند؛ این بدان معناست که خون کمتری به اندام ها و بافت های بدن می رسد. علاوه بر این، نیروی دائمی جریان خون می تواند منجر به فرسایش یا تجزیه پلاک و در نتیجه تشکیل لخته خون شود.
شریان تنگ شده مانند بزرگراهی است که تنها یک باند آن کار می کند. اما لخته خون مانند یک مانع در وسط جاده است که جریان خون را به اندام ها و بافت های خاصی که شریان در حالت عادی آنها را تغذیه می کند، مسدود خواهد کرد. به عنوان مثال، انسداد در یک شریان کرونری، قلب را از خون اکسیژن دار محروم کرده و منجر به حمله قلبی می شود.
آترواسکلروزیس چقدر شایع است؟
آترواسکلروزیس بسیار شایع است، به طوری که عوارض ناشی از تجمع پلاک (از جمله حملات قلبی و سکته) علت اصلی مرگ و میر در سراسر جهان محسوب می شوند. طبق گزارش مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده، تقریباً نیمی از افراد 45 تا 84 ساله در آمریکا به تصلب شرایین مبتلا هستند اما از آن بی خبرند.
آترواسکلروز چه علائمی دارد؟
علائم آترواسکلروز اغلب تا زمانی که یک شریان به شدت باریک یا مسدود نشود، بروز پیدا نمی کند. بسیاری از افراد تا زمانی که به یک وضعیت اورژانسی (مانند سکته) دچار شوند، از وجود رسوب پلاک در رگ های خود بی خبر هستند.
ممکن است در صورتی که شریان شما بیش از 70 درصد مسدود شده باشد، متوجه علائم آترواسکلروز شوید. علائم بسته به محل انسداد در نقاط مختلف بدن، متفاوت خواهند بود. در ادامه به برخی از این قسمت ها و علائم مربوط به آنها اشاره می کنیم:
قلب
بیماری عروق کرونر (CAD) که می تواند منجر به حمله قلبی شود، در شریان هایی رخ می دهد که خون را به قلب می رسانند. علائم آن عبارتند از:
- تنگی نفس حین انجام فعالیت بدنی سبک
- درد یا ناراحتی قفسه سینه (آنژین)
- درد در پشت، شانه ها، گردن، بازوها یا شکم
- احساس سرگیجه یا سبکی سر
- تپش قلب
- خستگی
- حالت تهوع یا استفراغ که ممکن است شبیه سوء هاضمه باشد
دستگاه گوارش
ایسکمی مزانتریک زمانی رخ می دهد که جریان خون کافی به بخش هایی از دستگاه گوارش نرسد. علائم احتمالی آن عبارتند از:
- احساس درد یا اسپاسم در شکم بعد از غذا خوردن
- نفخ، تهوع و استفراغ
- اسهال
- کاهش وزن غیر عمد به دلیل «ترس از غذا» (ترس از درد بعد از غذا خوردن).
پاها و کف پا
بیماری عروق محیطی (PAD) به وضعیتی اطلاق می شود که شریان عضلات پا جریان خون ضعیفی داشته باشند. علائم آن عبارتند از:
- درد عضلانی (لنگیدن متناوب)
- درد سوزشی یا تیرکشیدن کف و انگشتان پا هنگام استراحت، به خصوص زمانی که صاف دراز کشیده اید.
- تغییر رنگ پوست (مانند قرمزی)
- سرد بودن پوست کف پا
- عفونت های مکرر پوست و بافت نرم، اغلب در پاها یا کف پا
- زخم هایی روی پا یا انگشتان پا که بهبود نمی یابند.
کلیه ها
در صورت ابتلا به تنگی عروق کلیوی (تنگ شدن شریان هایی که خون را به کلیه ها می رسانند)، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- افزایش قابل توجه فشار خونی که به داروها پاسخ نمی دهد.
- تغییر در دفعات ادرار کردن
- تورم (ادم)
- احساس خواب آلودگی یا خستگی
- خشکی، خارش یا بی حسی پوست
- سردرد
- کاهش وزن بدون دلیل
- تهوع، استفراغ یا از دست دادن اشتها.
مغز
در بیماری شریان کاروتید، اولین علائم معمولاً حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته مغزی است. ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- سرگیجه
- افتادگی یک طرف صورت
- از دست دادن احساس، از دست دادن قدرت عضلانی یا احساس ضعف در یک طرف بدن
- سردرد شدید
- گفتار نامفهوم یا لکنت زبان
- کاهش دید در یک چشم؛ ممکن است سایه تیره ای را مشاهده کنید که روی میدان دیدتان پایین می آید.
عوامل خطر آترواسکلروزیس
آترواسکلروز عوامل خطر زیادی دارد. برخی از این عوامل را می توان تغییر داد اما برخی دیگر مانند سن، غیرقابل تغییر هستند.
این عوامل خطر عبارتند از:
- سن بالای 45 سال (برای افراد با جنسیت انتصابی مذکر)
- سن بالای 55 سال (برای افراد با جنسیت انتصابی مؤنث)
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی زودرس؛ به این معنی که یکی از اعضای نزدیک خانواده با جنسیت مذکر قبل از 45 سالگی یا با جنسیت مؤنث قبل از 55 سالگی، به بیماری قلبی عروقی مبتلا شده است
- دیابت
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا، به خصوص بالا بودن LDL یا لیپوپروتئین (a)
- سندرم متابولیک
- مصرف دخانیات
- کم تحرکی
- مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیادی از چربی اشباع شده، چربی های ترانس، سدیم و قند.
آترواسکلروز چه عوارضی دارد؟
آترواسکلروز در عملکرد طبیعی سیستم قلبی عروقی اختلال ایجاد می کند. این بیماری می تواند جریان خون را به قسمت های مختلف بدن از جمله قلب و مغز محدود یا مسدود کند. عوارض احتمالی کاهش جریان خون عبارتند از:
- بیماری شریان کاروتید
- بیماری عروق کرونر
- حمله قلبی
- آریتمی (ریتم غیر طبیعی قلب)
- نارسایی قلبی
- ایسکمی مزانتریک
- بیماری شریان محیطی
- بیماری مزمن کلیه (CKD)
- تنگی شریان کلیوی
- سکته مغزی
- حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
- آنوریسم و پارگی رگ های خونی ناشی از ضعیف شدن دیواره شریان.
لازم به ذکر است که تشخیص و درمان زودهنگام آترواسکلروز می تواند به شما در جلوگیری یا به تأخیر انداختن عوارض این بیماری کمک کند.
بیشتر بخوانید: برای کاهش چربی خون چی بخوریم؟
آترواسکلروزیس چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص آترواسکلروز یا محاسبه خطر ابتلا به آن، پزشک اقدامات زیر را انجام می دهد:
- معاینه بدنی کامل: این معاینه شامل استفاده از گوشی پزشکی برای گوش دادن به صدای قلب و جریان خون در شریان ها است. به عنوان مثال، پزشک به صدای شریان های کاروتید (در گردن) گوش می دهد تا وجود صدایی سوت مانند (بروت) را بررسی کند. این صدا ممکن است نشان دهنده تجمع پلاک باشد.
- بررسی سابقه پزشکی بیمار و خانواده اش: این اطلاعات می تواند به ارزیابی خطر ابتلا به آترواسکلروز و عوارض آن کمک کند.
- بررسی سبک زندگی بیمار: پزشک ممکن است در مورد عادات شما مانند مصرف گذشته یا فعلی سیگار و سایر دخانیات سؤال کند.
- تجویز آزمایش خون: آزمایشات خون مخصوص قلب، میزان کلسترول و جزئیات زیادی را در مورد عملکرد قلب نشان می دهد.
درمان آترواسکلروزیس چگونه است؟
درمان آترواسکلروز شامل تغییر سبک زندگی، دارو درمانی، عمل یا جراحی است. بسته به محل تصلب شرایین، ممکن است لازم باشد تحت نظر متخصص قلب، نفرولوژیست، متخصص مغز و اعصاب یا جراح عروق قرار بگیرید.
تیم درمانی، برنامه درمان را بر اساس نیازهای بیمار تهیه می کنند. اهداف مشترک درمان عبارتند از:
- کاهش خطر لخته شدن خون
- جلوگیری از عوارضی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی
- تسکین علائم
- کمک به ایجاد الگوی غذایی مناسب برای قلب و عروق
- کاهش سرعت یا توقف تجمع پلاک در شریان ها
- بهبود جریان خون با گشاد کردن عروق یا دور زدن (بای پس) انسداد.
تغییر سبک زندگی
ایجاد تغییرات در سبک زندگی می تواند خطر عوارض را کاهش دهد. پزشک برنامه ای متناسب با نیازهای بیمار تنظیم خواهد کرد. نکات کلی این طرح عبارتند از:
- عدم مصرف دخانیات (از جمله سیگار و ویپ)
- رعایت یک برنامه غذایی سالم برای قلب، مانند رژیم غذایی مدیترانه ای
- گنجاندن فعالیت بدنی در برنامه روزانه.
دارو درمانی
داروها بر عوامل خطر ایجاد پلاک تمرکز کرده و می توانند به کند کردن روند پیشرفت آترواسکلروز کمک کنند. پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش فشار خون یا کلسترول، کنترل قند خون و پیشگیری از لخته شدن خون تجویز کند.
عمل و جراحی
روش های کم تهاجمی مختلف و جراحی های پیچیده می توانند به افراد مبتلا به انسداد شدید یا خطر بالای عوارض کمک کنند. گزینه های درمانی رایج عبارتند از:
- آنژیوپلاستی
- آترکتومی
- اندارترکتومی کاروتید
- بای پس پیوند عروق کرونر (CABG)
- بای پس شریان محیطی
- استنت گذاری
- بای پس بیماری عروقی
